ബ്രിട്ടീഷുകാർക്കെതിരായ ഇന്ത്യൻ ജനതയുടെ രോഷത്തിന്റെ പ്രതീകമായി ചരിത്രത്തിൽ അംഗീകരിക്കപ്പെട്ട ഒന്നാം സ്വാതന്ത്ര്യസമരത്തിന് നേതൃത്വം നൽകിയത് അവസാനത്തെ മുഗൾ ചക്രവർത്തിയായ ബഹാദൂർ ഷാ സഫർ ആയിരുന്നു. 1775 ഒക്ടോബർ 24-നാണ് അദ്ദേഹം ജനിച്ചത്. പതിനാലാമത്തെ മുഗൾ ചക്രവർത്തിയായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ പിതാവ് അക്ബർ ഷാ-II. ലാൽ ബായി ആയിരുന്നു അമ്മ.
ബഹാദൂർ ഷാ സഫർ, ആത്മീയവും ലൗകികവുമായ അറിവുകൾ നേടുന്നതിനു പുറമേ ആയോധനകലകളിൽ പരിശീലനം നേടിയിരുന്നു. 1857-ൽ മീററ്റിൽ വച്ച് ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനിക്കെതിരെ കലാപം നടത്തിയ ഇന്ത്യൻ സൈനികർ 1857 മെയ് 1-ന് ഡൽഹിയിലെ ചെങ്കോട്ടയിലെത്തി.
മെയ് 12 ന് അദ്ദേഹം തന്റെ കോടതി നടത്തി വിവിധ നിയമനങ്ങൾ നടത്തുകയും ബ്രിട്ടീഷുകാർക്കെതിരെ യുദ്ധം പ്രഖ്യാപിക്കുകയും ചെയ്തു. പിന്നീട് അദ്ദേഹം ഗ്രേറ്റർ അഡ്മിനിസ്‌ട്രേറ്റീവ് അഫയേഴ്‌സ് കൗൺസിൽ സ്ഥാപിക്കുകയും വിവിധ വ്യക്തികൾക്ക് അവരുടെ കഴിവുകൾക്കും വിശ്വസ്തതയ്ക്കും അനുസരിച്ച് വ്യത്യസ്ത ഉത്തരവാദിത്തങ്ങൾ നൽകുകയും ചെയ്തു.
ഹിന്ദുക്കളുടെയും മുസ്ലീങ്ങളുടെയും മതവികാരം വ്രണപ്പെടുത്താതെ അദ്ദേഹം വിപ്ലവകരമായ ചുവടുവെപ്പുകൾ നടത്തി. ബ്രിട്ടീഷുകാരെ പരാജയപ്പെടുത്താൻ അദ്ദേഹം തന്റെ സൈനികരോടും ‘ഇന്ത്യയിലെ ജനങ്ങളോടും’ അഭ്യർത്ഥിച്ചു. ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ പിൻവാങ്ങലിനുശേഷം, ഡൽഹിക്ക് പുറത്ത് ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനിക്കെതിരെ കലാപം നടത്തുന്ന യോദ്ധാക്കളെ ബഹദൂർ ഷാ സഫർ ക്ഷണിച്ചു. ഇന്ത്യൻ യോദ്ധാക്കൾ ഡൽഹിയെ നഷ്ടപ്പെടുത്തരുതെന്ന് തീരുമാനിച്ചു. എന്നാൽ ബ്രിട്ടീഷുകാർ ഗൂഢാലോചന നടത്തുകയും ഡൽഹി പിടിച്ചടക്കാനുള്ള ശ്രമങ്ങൾ ആവർത്തിച്ച് നടത്തുകയും ചെയ്തു. അത്തരമൊരു ഗുരുതരമായ സാഹചര്യത്തിൽ, 1857 സെപ്റ്റംബർ 14 വരെ ഇന്ത്യൻ യോദ്ധാക്കളും ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യാ കമ്പനി സൈനികരും തമ്മിൽ 72 തവണ ഉഗ്രമായ പോരാട്ടം നടന്നു.
ഒടുവിൽ, ബ്രിട്ടീഷ് സൈന്യം ചെങ്കോട്ടയിൽ പ്രവേശിച്ച് 1857 സെപ്തംബർ 19-ന് അത് പൂർണ്ണമായും പിടിച്ചെടുത്തു. ബഹദൂർ ഷാ സഫറിന് ചില കുടുംബാംഗങ്ങൾക്കൊപ്പം പിൻവാങ്ങേണ്ടി വന്നു, ഹുമയൂണിന്റെ ശവകുടീരത്തിൽ അഭയം പ്രാപിച്ചു. അവിടെ വെച്ചാണ് സഫറിനെ 1857 സെപ്റ്റംബർ 21-ന് ബ്രിട്ടീഷുകാർ പിടികൂടിയത്.
ബ്രിട്ടീഷുകാർ സഫറിനെ വിചാരണ ചെയ്യുകയും കുറ്റവാളിയായി പ്രഖ്യാപിക്കുകയും 1858 ഡിസംബർ 8-ന് അദ്ദേഹത്തെ റംഗൂൺ ജയിലിലേക്ക് നാടുകടത്തുകയും ചെയ്തു. അദ്ദേഹത്തോടൊപ്പം അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രിയപ്പെട്ട ബീഗം സീനത്ത് മഹലും രണ്ട് ആൺമക്കളും ഉണ്ടായിരുന്നു. നാല് വർഷത്തോളം റംഗൂൺ ജയിലിൽ വളരെ ദുരിതപൂർണമായ ജീവിതമാണ് അദ്ദേഹവും കുടുംബാംഗങ്ങളും നയിച്ചത്. പിന്നീട്, 1862 നവംബർ 7-ന് അവസാനത്തെ മൊഗൾ രാജാവായ ബഹാദൂർ ഷാ സഫർ ജയിലിൽ വച്ച് അന്ത്യശ്വാസം വലിച്ചു.
“എത്ര നിർഭാഗ്യവാനാണ് താങ്കൾ സഫർ! നിങ്ങളുടെ കുഴിമാടത്തിനായി നിങ്ങളുടെ പ്രിയപ്പെട്ട മാതൃഭൂമിയിൽ കുറഞ്ഞത് രണ്ടടി ഭൂമിയെങ്കിലും ഉണ്ടായിരിക്കാനുള്ള ഭാഗ്യം നിങ്ങൾക്കില്ല,” അദ്ദേഹം ഖേദത്തോടെ വിലപിക്കുമായിരുന്നു.
